Ngày 6-12-2012, tại Pa-ri, Tổ chức Văn hóa Giáo dục của Liên hợp quốc (UNESCO) đã công nhận “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ” là Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây không chỉ là niềm tự hào của người dân Phú Thọ, mà còn là niềm vui chung của cả dân tộc Việt Nam trước sự kiện văn hóa có ý nghĩa đặc biệt quan trọng này. Sau hơn một năm được vinh danh, Phú Thọ đã và đang triển khai nhiều hoạt động để bảo tồn và phát huy di sản văn hóa của nhân loại.
Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là nét sinh hoạt văn hóa tâm linh đặc sắc của người Việt từ ngàn đời nay. Thờ cúng Hùng Vương là biểu hiện tình cảm, sự biết ơn và sự tri ân công đức các vua Hùng có công khai quốc, sinh dân; là hoạt động văn hóa mang tính cộng đồng, thể hiện tinh thần đoàn kết của dân tộc. Trong sâu thẳm tâm thức của mỗi người dân Việt Nam từ bao đời nay, vua Hùng là vị Tổ đã có công dựng nên quốc gia Văn Lang – Nhà nước đầu tiên, sơ khai của dân tộc Việt Nam. Chính vì vậy, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương có một vị trí rất quan trọng trong đời sống tâm linh và tình cảm của các thế hệ người dân Việt Nam, vừa thiêng liêng, vừa cụ thể, vừa là điểm tựa tinh thần, tạo nên sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc cùng nhau dựng nước và giữ nước. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là tín ngưỡng đầu tiên của thế giới được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Bên cạnh sự tự hào, những nhà quản lý văn hóa và cộng đồng đang đứng trước trọng trách bảo tồn và trao truyền di sản tâm linh của dân tộc Việt Nam và nhân loại
Ngay sau khi được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tỉnh Phú Thọ cùng với Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch (VH-TT&DL) đã xây dựng Chương trình hành động quốc gia bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ. Bám sát vào chương trình hành động, tỉnh đã xây dựng kế hoạch cụ thể, chi tiết triển khai thực hiện để bảo tồn, phát huy giá trị di sản trong đời sống văn hóa của cộng đồng. Tỉnh cũng đề nghị Bộ VH-TT&DL chỉ đạo tổng kiểm kê các di sản văn hóa có thờ cúng Hùng Vương trong cả nước và ở các quốc gia khác, nơi có cộng đồng người Việt Nam sinh sống
Theo thống kê, trên lãnh thổ Việt Nam hiện có 1.417 địa điểm có di tích thờ cúng các vua Hùng và các nhân vật liên quan đến thời đại Hùng Vương. Riêng Phú Thọ có 326 di tích thờ cúng Hùng Vương, mẹ, vợ, con, các tướng lĩnh liên quan đến vua Hùng. Thông qua kiểm kê để nắm được tổng thể và thực trạng không gian Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, từ đó có biện pháp bảo tồn, khôi phục và phát huy. Đồng thời đề xuất Bộ VH-TT&DL ban hành văn bản bổ sung nội dung hướng dẫn tổ chức giỗ Tổ Hùng Vương tại các di tích thờ cúng vua Hùng và các nhân vật liên quan đến thời đại Hùng Vương trong cả nước để thực hành thống nhất
Ông Phạm Bá Khiêm, Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL cho biết: Ngành VH-TT&DL tỉnh đã có văn bản hướng dẫn các địa phương có di tích thờ cúng Hùng Vương và lễ hội dân gian liên quan đến tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, tổ chức lễ dâng hương cùng thời điểm với lễ dâng hương tại Đền Thượng trên núi Hùng trong Khu di tích lịch sử Đền Hùng vào 7 giờ 00 phút, ngày mùng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm. Khu di tích lịch sử Đền Hùng và nhiều di tích tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trong tỉnh tiếp tục được tăng cường đầu tư bảo tồn, tu bổ phục vụ các hoạt động nghi lễ giỗ Tổ Hùng Vương, đảm bảo không gian thiêng cho quần chúng nhân dân thực hành các tập quán xã hội và tổ chức các nghi lễ tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, đảm bảo trang nghiêm, trọng thể, đúng với nghi thức truyền thống của địa phương
Một số nội dung về thực hành tín ngưỡng cũng đã được nghiên cứu theo hướng khôi phục các giá trị nguyên bản. Để tạo điều kiện và hỗ trợ cho công tác nghiên cứu, sưu tầm nhằm phục dựng các nghi lễ thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ, truyền dạy cho những người thực hành di sản ở lứa tuổi trẻ để sáng tạo, tiếp nối và duy trì nghi lễ thờ cúng Hùng Vương trong cuộc sống đương đại, UBND tỉnh đã phê duyệt đề tài khoa học “Điều tra, nghiên cứu phục dựng và chuẩn hóa nghi lễ thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ” với sự tham gia của các nhà khoa học, làm căn cứ chuẩn hóa nghi lễ thờ cúng Hùng Vương để thực hành tại các di tích thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ và các di tích thờ cúng Hùng Vương trên phạm vi cả nước
Công tác tuyên truyền, quảng bá tổ chức các nghi lễ giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng trên phương tiện thông tin đại chúng được chú trọng, phong phú về nội dung, đa dạng về hình thức. Qua đó, giúp nhân dân nhận thức sâu sắc hơn về di sản, từ đó nâng cao trách nhiệm cùng nhau bảo tồn và phát huy giá trị Di sản Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương gắn với Di sản văn hóa phi vật thể Hát Xoan Phú Thọ. Trong giỗ Tổ Hùng Vương năm vừa qua có sự góp mặt của nhân dân qua nghi lễ rước kiệu quanh khu vực núi Nghĩa Lĩnh. Như vậy, có thể thấy rằng, nhân dân có vai trò quan trọng trong việc làm nên thành công của lễ hội và khẳng định vai trò của người dân trong vấn đề bảo tồn và gìn giữ tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Tỉnh bước đầu đưa nội dung Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương vào chương trình giáo dục và đào tạo trong các trường học phổ thông; tổ chức cho các em học sinh chăm sóc, bảo vệ các di tích lịch sử văn hóa nói chung và di tích thờ cúng Hùng Vương nói riêng ở các huyện, thị, thành
Bà Tạ Thị Kim Nhung, Phó Giám đốc Khu di tích lịch sử Đền Hùng cho biết: Sau khi Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương được UNESCO vinh danh, Khu di tích lịch sử Đền Hùng phối hợp với các đơn vị liên quan tiếp tục nghiên cứu, kiểm kê khoa học các di tích thờ cúng Hùng Vương; sưu tầm các truyền thuyết, các sắc phong, ngọc phả, tài liệu Hán Nôm, các nghi thức, trò diễn; khôi phục một số lễ hội dân gian liên quan đến Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương như: Lễ hội Trò Trám, lễ hội làng He, lễ rước vua về làng ăn tết, lễ rước ông Khiu bà Khiu, lễ hội ném chài, lễ hạ điền và tín ngưỡng phồn thực, lễ dâng bánh chưng – bánh dầy. Đồng thời triển khai thực hiện tu bổ, tôn tạo Khu di tích lịch sử Đền Hùng đúng tiến độ theo quy hoạch phát triển mở rộng đến năm 2015 của Thủ tướng Chính phủ. Các công trình đền, đài, lăng tẩm… được tu bổ khang trang; cảnh quan môi trường, giao thông được mở mang xây dựng đồng bộ trang nghiêm, sạch đẹp, tạo điều kiện thuận lợi và ấn tượng tốt đẹp cho đồng bào hành hương về lễ Tổ. Hỗ trợ xây dựng, khôi phục một số di tích thờ cúng Hùng Vương ở các xã vùng ven Đền Hùng như: Đình Cả Chu Hóa, đình Thanh Đình (TP Việt Trì)
Việc trao truyền và thực hành tín ngưỡng được chú trọng. Hàng năm Khu di tích lịch sử Đền Hùng tổ chức tập huấn, hướng dẫn nghi thức hành lễ cho các cụ cao tuổi để làm ông Từ tại các đền thuộc Khu di tích và các đền thờ Hùng Vương ở địa phương, tạo điều kiện cho người dân tự nguyện tham gia thực hành nghi lễ tín ngưỡng theo đúng quy định của Công ước quốc tế về bảo tồn di sản văn hóa. Bên cạnh đó, tập huấn nghiệp vụ về Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và quản lý di sản cho đội ngũ cán bộ quản lý, nghiệp vụ của Khu di tích. Xây dựng ngân hàng dữ liệu về Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương phục vụ công tác nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị di sản
Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là một đặc trưng trong tín ngưỡng dân gian của dân tộc Việt Nam, đã ăn sâu vào máu thịt của những người con mang trong mình dòng máu Lạc – Hồng với truyền thuyết cùng sinh ra từ một bọc trăm trứng nặng sâu tình nghĩa “đồng bào”. Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa truyền thống của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương – di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại một cách thiết thực, hiệu quả là vấn đề quan trọng
Trong thời gian tới, tỉnh Phú Thọ tiếp tục phối hợp với các bộ, ngành đẩy mạnh việc thực hiện Chương trình quốc gia về “Bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương” theo Công ước UNESCO năm 2003 đã khuyến cáo là: Vừa huy động sự tham gia tối đa của cộng đồng trong việc giữ gìn, sáng tạo và chuyển giao di sản, vừa nâng cao năng lực quản lý của chính quyền các cấp trong việc bảo vệ di sản, để việc bảo tồn Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trở thành hình mẫu trong công tác quản lý, phát huy giá trị di sản văn hóa truyền thống ở nước ta
~ HƯƠNG GIANG